Semantik Bahasa Jawa - Gramatikal

Panemtu Dhefinitif ing Basa Jawa

Yuliana S

A.        Purwaka

Panemtu dhefinitif sajrone basa Jawa  kerep digunakake kanggo nyethakake samubarang.  Panemtu dhefinitif nduweni teges nyethakake sawijine perangan sing ana ing ukara kanthi tujuwan kanggo nyethakake utawa nuduhake samubarang sing dadi panemtu sajrone ukara saengga bisa ngowahi teges.

Panemtu utawa determiner diperang dadi telulas. Salah sijine yaiku panemtu dhefinitif. Panemtu dhefinitif sing dipilih minangka topik sajrone nulis makalah iki merga nduweni perangan kang beda karo liyane. Kang mbedakake saka panemtu liyane yaiku menawa panemtu dhefinitif kang dicethakake kuwi samubarang kang sadurunge dingerteni maksude.

Panemtu ing basa Jawa wis tau ditliti, upama sajrone makalah Nurhayati (2013) ngenani panemtu awujud tembung sesulih, lan Alfiyah (2013) ngenani panemtu awujud tembung panyilah sing sipate umum tanpa perangan-perangan lan ndadekake jlentrehan kurang jembar. Mula, ing makalah iki bakal nambahi perangane determiner utawa panemtu mligine panemtu dhefintif kanthi cetha lan gamblang ngenani guna lan wujud panemtu dhefinitif.

Makalah iki nduweni tujuwan kanggo ngandharake lan njlentrehake topik, banjur nggolongake jinise. Makalah iki uga kanggo ngandharake panemtu dhefinitif ing basa Jawa kanthi luwih gamblang supaya bisa ngrembakake teori semantik gramatikal. Makalah iki diajab bisa menehi kawruh lan nuduhake tujuwan saka panemtu dhefinitif ing basa Jawa. Ing babagan elmu, makalah iki supaya bisa disampurnakake utawa dirembakake amarga ing makalah iki mung ngandharake panemtu dhefinitif kanthi cacah 3. Saliyane iku, amrih makalah iki bisa digawe sarana sinau kanggo kanca-kanca  kang nyinaoni basa.

B.        Andharan

Ing andharan iki isine ana telu, yaiku (1) teges, (2) titikan, lan (3) jinise panemtu dhefinitif ing basa Jawa.

1.         Tegese Panemtu Dhefinitif ing Basa Jawa

Panemtu utawa determiner yaiku tembung kang digunakake kanggo nyethakake idhentitas tembung aran. sajrone panemtu nerangake salah sawijining tembung aran kang ana sajrone ukara. Titikane panemtu kanthi cara sintaksis yaiku nempukake antarane tembung aran lan frasa aran. Panemtu semantik nerangake idhentitas sawijine barang iku. Ing kene tembung aran luwih di tengenake. Panemtu kalebu sajrone generalisasi quantifier yaiku tetembungan kanggo nuduhake cacah, amarga panemtu njlentrehake ngenani jumlah utawa cacah. Generalisasi iku dhewe uga nduweni sipat yaiku nyelarasake teges sajrone ukara kang wiwitane asipat umum dadi sipat kang luwih khusus.

panemtu ing basa jawa digunakake kanggo matesi sawijine gagasan. Panemtu ing basa jawa bisa diperang dadi telulas jinis. Saka telulas jinis utawa perangan kasebut kang bakal dirembug sajrone makalah iki yaiku ngenani panemtu dhefinitif. Panemtu dhefinitif yaiku penemtu kang digunakake kanggo nyethakake utawa nerangake samubarang kang wis cetha maksude utawa bisa digunakake kanggo nyethakake tembung kang wis diterangake sadurunge. Panemtu dhefinitif digunakake kanggo nuduhake lan nyethakake samubarang kang wis cetha maksute.

2.         Titikane Panemtu Dhefinitif ing Basa Jawa

            Titikane panemtu kanthi cara sintaksis yaiku nempukake antarane tembung aran lan frasa aran. Panemtu nerangake idhentitas samubarang. Dene titikane panemtu dhefinitif yaiku digunakake sadurunge tembung aran. ing kene panemtu dhefintif digunakake minangka pananda tembung aran utawa panyetha tembung aran. umume panemtu dhefinitif digunakake kanggo nuduhake tembung aran kang sadurunge wis disebutake. Panemtu dhefinitif bisa dititiki kanthi anane tembung iki, iku lan ika minangka pananda kang matesi tembung aran. Tembung kuwi mau kalebu pronomina demonstratif mligine yaiku demonstratif substantif yaiku panuduh kanggo samubarang. Panganggone tembung panuduh ana ing ukara ana loro: 1) dianggo panuduh sesulihe barang dadi jejer ing ukara utawa andharane ukara, lan 2) dianggo panuduh kaanan, dadi katrangane jejer utawa katrangane andaharan (Poerwadarminta, 1953: 38-40).

                       

3.         Jinise Panemtu Dhefinitif ing Basa Jawa

Jinise panemtu dhefinitif ing basa jawa kaperang dadi telung perangan. Yaiku (1) panemtu dhefinitif panuduh proximal, (2) panemtu panuduh substantif distal, lan (3) panemtu dhefinitif panuduh relatif.

a.      Panemtu Dhefinitif Panuduh Proximal

       Tembung iki yaiku tembung panuduh kanggo nuduhake samubarang sing cedhak (proximal). Tembung panuduh iki tegese nuduhake objek. Tembung iki bisa uga diarani tembung swara dhuwur ngarep yaiku swara i. Tembung panemtu definitif panuduh lumrah iki bisa madheg dhewe ing ngarep ukara. tembung iki kajaba kanggo nuduhake barang kang cedhak karo kang guneman uga bisa digunakake kanggo nuduhake sawijine bab utawa sawijine kaanan kang lagi dikandhakake utawa kang arep dikandhakake.

Dhatane:

(1)     Dhek mau evita bubar tuku novel jawa. Novel iki mengkone bakal digawe bahan skripsi. (CTP/ JB No. 06 Minggu II September 2014 kc.35)

  G:        Kat          J           W               L                J                           W                        L

  W:       Kat          t.ar        f.k            f.ar               f.ar                        f.k                        f.ar

  K:        Kat         pndk      tmdk         pngnp        pnmt                    tmdk                   pnggh

       Saka dhata kang ana ing ndhuwur mau bisa dimangerteni menawa tembung iki mujudake panemtu dhefinitif. Iki ing kene definitifake tembung aran kang sadurunge wis disebutake yaiku tembung novel jawa. Novel iki ing kene minangka definit saka tembung novel jawa. Novel iki ing kene nyethakake novel ngendi kang dimaksud kuwi wis jelas yaiku novel jawa dudu novel liyane. Dadi ing jelas menawa tembung iki kuwi gunanae kanggo nyethakake samubarang kang wis dimangerteni sadurunge.

(2)    Dita mau mari tuku kembang mawar. Kembang iki bakale ditandur ing ngarep omah. (CTP/ JB No. 03 Minggu I januari 2013 kc.35)

 G:    J              W                     L                        J                      W                   Kat

W:   t.ar            f.k                    f.ar                     f.ar                   f.k                   Kat

 K:   pndk        tmdk                pndng                 pnmt              tmndk                Kat

Saka dhata kang ana ing nduwur kuwi, bisa dimangerteni menawa tembung iki ing kunu mujudake panemtu dhefinitif. Tembung iki definitifake tembung kang wis disebutake sadurunge yaiku kembang mawar.  Dadi ing kene wis jelas kembang ngendi kang dimaksud yaiku kembang mawar kang mari dituku Dita. Kembang iki ing kene yaiku minangka definit saka tembung kembang mawar. Kembang iki ing kene nyethakake tembung aran yaiku kembang mawar.

(3)       Buku iki arep dakaaturake kancaku sing saiki dadi dosen. (CC/ KBLD/ JB No. 08 Minggu III Oktober 2013)

G:          J                  W                    L                  Gg

W:        f.ar                f.k                  t.Sslh             Kat

K:        pnmt            tmdk                pnrh               kat

Ing kene bisa dijlentrehake menawa iki ing kunu mujudake panemtu definitif. Ing kunu iki definitake tembung buku. Dadi ing kunu bisa dimangerteni kanthi luwih cetha buku ngendi kang dimaksud. Saliyane kuwi tembung iki ing kene nyethakake tembung aran kang manggon sadurunge definit yaiku buku.

(4)       Helm iki bar ceblok saka lemari (CC/ CC/ KBLD/ JB No. 08 Minggu III Oktober 2013)

G:           J            W             kat

W:          f.ar           f.k            kat

K :         pndng       tmdk         pnggh  

            Ing kene bisa ditegesi menawa iki ing kene yaiku nuduhake panemtu dhefinitif. Iki ing kene nuduhake utawa nyethakake utawa nerangake tembung aran kang kalungguhane minangka jejer kang sadurunge wis dimangerteni maksude. Dadi ing kunu tembung iki dhefinitake tembung helm kang wis dingerteni helm endi kang dimaksud.

Saka andharan tuladha- tuladha ing nduwur, bisa didudut kanthi rumus yen panemtu dhefinitif panuduh proximal iku kaya mangkene.

                            

J/W/L+ (aran) P.Dhefinitif +J/W/L/Gg/Kat

Utawa

(aran) P.Dhefinitif+ W/L

Tegese, panemtu dhefinitif panuduh proximal bisa ditemokake ing sajrone ukara kang mawa tembung panuduh “iki”. Dene ing sadurunge tembung panuduh “iki” kuwi ana tembung ana tembung aran kang kawuwuhan definit “iki”. Dene kalungguhane ing kene yaiku mujudake panemtu kuwi mau.

b.     Panemtu Dhefinitif Panuduh Relatif

Wujud tembung dhefinitif panuduh relatif yaiku ana tembung “iku”. Tembung iku yaiku tembung panuduh kanggo nuduhake samubarang sing ora cedhak karo mitra tutur lan panutur. Tembung iku bisa diarani tembung vokal madya. Iku kajaba nuduhake barang kang adoh karo kang guneman, tembung iku bisa digunakake kanggo nuduhake sawijine bab kang wus dikandhakake.

Dhatane:

(1)    sapi iku biyen duweke bapakku.  (CC/ L / JB No. 11 Minggu II Nopember 2013)

G:       J               W                L

W:       f.ar          f.k                 t.Sslh

K :     pnmt         tmndk          pnrh

Saka tuladha ing ndhuwur bisa dimangerteni menawa iku mujudake panemtu dhefinitif. Ing kene tembung iku nuduhake utawa nyethakake tembung aran yaiku sapi. Dadi ing kene tembung iku definitake tembung sapi. Dadi ing kono kuwi mau katon cetha sapi ngendi kang dimaksud utawa sapi ngendi kang biyen duweke bapakku.

(2)    R. Gito Suhardjo iku Bapakku. (CC/ L / JB No. 11 Minggu II Nopember 2013)

  G:          J                       W

 W:        t.ar                    t.Sslh

 K:        pndng                pnmt

(3)    Wong iku gurune mbakyuku. CC/ L / JB No. 11 Minggu II Nopember 2013)

 G:        J            W           L

 W:       t.ar         t.ar          t.sslh

 K:       pnmt       pndng     pnrh

Tembung iku sajrone ukara ing nduwur minangka wates kanggo nengeri jejer. Tembung iku digunakake kanggo nyethakake tembung aran yaiku R.gito suhardjo lan wong iku. Tembung iku ing kene definitake tembung aran kang kalungguhane minangka jejer. Dadi ing kene kang dimaksud saka kaloro dhata kasebut wis genah menawa R. Gito Suharjo kuwi bapakku lan sapa kang dadi gurune mbakyuku uga wis genah yaiku wong iku. Wong kang sadurunge wis dimangerteni utawa wong kang wis cetha maksude sing endi.

(4)    Wulan ngarep aku arep gawe omah, omah iku bakal dakiseni barang-barang antik.

 G:          Kat           J               W                   J                   W                        Gg

 W:         Kat         t.sslh           f.k                 f.ar                  f.k                      f.ar

  K:         Kat         pndk           tmdk             pnmt              tmdk                   pnggh

Saka dhata ing nduwur bisa dimangerteni yen iku ing kene mujudake panemtu defitif. Iku ing kene definitake tembung aran yaiku omah. Saliyane kuwi tembung iku uga nuduhake sawijine bab kang sadurunge wis dikandhakake yaiku ing klausa kapisan wis dikandhakake menawa wulan ngarep aku arep gawe omah, dene ing kalusa kapindho dicethakake maneh yen omah iku bakal diiseni barang-barang antik. Dadi ing kene wis cetha menawa iku definitifake utawa nyethakake sawijine bab kanthi luwih cetha lan kuwi wis dikandhakake sadurunge.

(5)    Bojoku arep tuku omah joglo, omah iku bakal dipanggoni sakluwarga. (CC/ J/ JB No. 14 Minggu I Desember 2013)

 G:     J            W              L                 J                          W

W:     t.ar          f.k           f.ar                f.ar                      f.pnggh

 K:     pndk      tmdk        pnggh          pnmt                     pnggh

Saka tuladha ing ndhuwur dimangerteni yen iku mujudake panemtu dhefinitif. Ing kene tembung iku dhefinitake tembung omah. Dadi ing kene dhefinit iku nyethakake utawa nerangake omah ngendi kang dimaksud kuwi wis cetha. Saliyane kuwi ing kene  tembung iku nuduhake samubarang kang wis dikandhakake sadurunge yaiku bab bojoku sing arep tuku omah, banjur ing klausa kapindo dicethakake maneh yen omah iku bakal dipanggoni sakluwarga. Saliyane kuwi tembung iku ing kene nerangake tembung aran omah.   

(6)    Saridin dumadakan keprungu suwara. Suwara iku tansaya suwe saya cetha. (CS/ PJ No/ 26-29 Juni 2013)

  G:    J                         W                                 J                           W

  W:    t.ar                     f.k                                f.ar                        f.k

  K:   pndk                   tmdk                            pnmt                      pnggh                     

Saka andharan tuladha- tuladha ing nduwur, bisa didudut kanthi rumus yen panemtu dhefinitif panuduh relatif iku kaya mangkene.

    

(aran) P.dhefinitif+ J/W/L

Tegese, panemtu dhefinitif Panuduh relatif kuwi bisa ditemokake ing sajrone ukara kang mawa tembung panuduh “iku”. Dene ing sadurunge tembung panuduh “iku” kuwi ana tembung ana tembung aran kang kawuwuhan definit “iku”. Dene kalungguhane ing kene yaiku mujudake panemtu kuwi mau.

c.      Panemtu Dhefinitif Panuduh Distal

Tembung ika/ kae yaiku tembung panuduh kanggo nuduhake samubarang kang adoh. Kae bisa nuduhake papan lan uga wektu ing sajabane kedadeyan. Kae uga bisa nuduhake sawijine kadadeyan ing wektu kang kepungkur. ika/kae uga bisa digunakake kanggo nuduhake sawijine bab kang wis dikandhkake.

Dhatane:

(7)    Klambi sing pengin mbok tuku wingi, klambi kae wis dituku wong liya. (CC/ J/ JB No. 14 Minggu I Desember 2013)

  G:        J                          W               Kat            J               W              L

  W:       T.ar                    f.k                 kat            f.ar            f.k             f.ar

   K:       Pndng              tmndk            kat            pnmt         tmdk         pnggh

Saka andharan ing dhuwur kuwi mau bisa dimangerteni menawa tembung kae kuwi mujudake panemtu dhefinitif. Ing kene kae dhefinitake tembung aran yaiku klambi kang wis disebutake sadurunge. Kae uga nuduhake menawa samubarang kang dimaksud kuwi ana ing wektu kepungkur. Samubarang kuwi yaiku klambi kang dikarepake utawa kang pengin dituku wingi wis dituku wong liya. Dadi kae ing kene wis genah maksude.

Saka andharan tuladha- tuladha ing nduwur, bisa didudut kanthi rumus yen panemtu dhefinitif Substantif Relatif iku kaya mangkene.

J/W/L + PD “iki” + J/W/L

Tegese panemtu dhefinitif panuduh distal. bisa ditemokake ing sajrone ukara kang mawa tembung panuduh. Dene sakiwa tengene tembung panuduh “kae” bisa nduweni guna lan kalungguhan kang beda gumantung pangganggone. Dene ing sadrunge tembung panuduh “kae” kuwi ana tembung ana tembung aran kang kawuwuhan definit “kae”. Dene kalungguhane ing kene yaiku mujudake panemtu kuwi mau.

Katrangan:

NO	CEKAKAN	KATRANGAN
1	T.ar	Tembung aran
2	Kat	Katrangan
3	J	Jejer
4	W	Wasesa
5	L	Lesan
6	Gg	Geganep
7	F.ar	Frasa aran
8	F.k	Frasa kriya
9	Pndk	Panindak
10	Pndng	Panandang
11	Tmndk	Tumindak
12	Pnmt	Panemtu
13	Pnggh	Panggenah
14	f. pnggh	Frasa pangenah
15	t.sslh	Tembung sesulih
16	pnrh	Pinurih

C.        Panutup

Panemtu dhefinitif utawa bisa diarani tembung katrangan pasti utawa cetha yaiku tembung kang mujudake tembung kang bisa gawe genah lan cetha marang barang utawa prakara kang lagi digunemake. Gunane panemtu definitif yaiku nyethakake samubarang. Kajaba nyethakake samubarang panemtu dhefinitif uga digunakake kanggo matesi lan luwih nerangake utawa nyethakake samubarang kang sadurnge wis dikandhakake. Saliyane iku definitif uga duweni guna kanggo matesi utawa dadi patanda marang tembung kang didhefinitake. Penemtu dhefinitif bisa diperang dadi telu yaiku (1) panemtu dhefinitif panuduh proximal tembunge ana  “iki” kang digunakake kanggo nuduhake samubarang kang cedhak uga digunakake kanggo nuduhake samubarang lan sawijine bab utawa kaanan kang bakal dikadhakake utawa arep dikadhakake. (2) panemtu dhefinitif panuduh relatif , tembunge yaiku “iku” kang digunakake kanggo  nuduhake sawijine bab kang wus dikandhakake, lan (3) panemtu dhefinitif panuduh distal tembunge ana “ika/kae kang digunakake kanggo nuduhake sawijine bab kang wis dikandhakake.

Kapustakan

Antunsuhono.-.Reringkesaning Paramasastra-Djawi. Jogjakarta: Soejadi.

Chaer, Abdul. 1994. Pengantar: Semantik Bahasa Indonesia. Jakarta: PT Rineka Cipta.

Djajasudarma, Fatimah. 1993. Semantik: Pemahaman Ilmu Makna. Bandung: PT Refika Aditama.

Kaswantipurwo, Bambang. 1983. Deiksis dalam Bahasa Indonesia. Jakarta: Balai pustaka.

Padmosoekotjo. 1987. Paramasastra Jawa.Surabaya: Citra Jaya Murti.

Rahyono, FX. 2012. Studi Makna. Jakarta: Penaku.

Sasangka, Sry Satriya Tjatur Wisnu. 2011. Paramasastra Gagrag anyar Basa Jawa. Jakarta: Yayasan Paramalingua.

Sasangka, Sry Satriya Tjatur Wisnu. 2010. Unggah- Ungguh Bahasa Jawa. Jakarta: Yayasan Paramalingua.

Uhlenbeck, e.m. 1982. Kajian Morfologi Bahasa Jawa. Jakarta: Djambatan.