Anafora Pronomina Personal ing Basa Jawa
Khusnul
Atikhoh
A. Purwaka
Anafora pronomina personal ing basa Jawa minangka salah
sijine perangan saka anafora. Anafora kuwi akeh perangane mung sing lagi
dingerteni ana loro yaiku anafora pronominal lan anafora temporal. Anafora
pronominal kuwi sambungane karo sesulih banjur yen anafora temporal kuwi
sambungane karo wektu.
Makalah sing temane padha ditindakake
dening Astuti (2013) ngenani perangan saka anafora pronominal lan Cahyani
(2013) uga ngenani perangan saka anafora pronominal. Makalah ngenani anafora wis
tau ana sing nliti, yen ngenani pronomina personal utawa sesulih purusa wis
akeh yaiku tindakane Anggraini (2012) ngenani tembung sesulih purusa lan tembung sesulih pandarbe minangka
piranti pangiketing basa sajroning wacana, lan Setyorini (2013) ngenani tembung sesulih ing basa Jawa
dhialeg Surabaya sub- dhialeg Mojokerto. Topik anafora pronomina personal ing
basa Jawa perlu diandharake lan dijlentrehake kanthi cetha lan rowa.
Ing kene bakal diandharake ngenani anafora pronomina personal ing basa Jawa
kanthi cara ngonceki lan njlentrehake
teges, titikan, jinis lan tuladha anafora adhedhasar semantik
gramatikal, kang nggunakake sintakmatik lan nggunakake konseptual struktur batin
kanthi cara triaspek sintaksis.
Tujuwan panulise makalah iki kanggo ngandharake lan
njlentrehake topik kanthi luwih cetha lan rowa. Makalah iki diajab bisa menehi
kawruh lan nuduhake tujuwan saka anafora pronomina personal ing basa Jawa. Ing
babagan elmu, makalah iki supaya bisa disempurnakake lan supaya bisa ngrembaka
uga bisa digawe sarana sinau kanggo kanca-kanca kang sinau basa.
B. Andharan
Ing
andharan iki isine ana telu yaiku, (1) teges, (2) titikan, lan (3) jinise
anafora pronominal ing basa Jawa.
1. Tegese
Anafora Pronomina Personal
Kridalaksana (1993:13) ngandharake yen tegese anafora
yaiku wujud arane samubarang perangan utawa guna kang nuduhake maneh marang
samubarang kang wis disebutake sadurunge sajrone wacana (anteseden) kanthi cara
mbaleni utawa subtitusi. Ana uga kang ngarani anafora kuwi sesambungan antarane
perangan siji lan sijine ing njerone teks. Sesambungan mau nuduhake marang
samubarang kang wus disebutake sadurunge. Kaswanti Purwo (1984:103) ngandharake
yen kadadeyan anafora disebabake dening konstituen basa kang kasusun kanthi
cara linier lan saka konstituen kang wis kasusun kanthi cara linear kuwi tuwuh
konstituen tartamtu kang wis disebutake lan disebutake maneh ing sesebutan
sabanjure, kanthi nggunakake wujud pronomina utawa ora. Banjur anafora
pronomina kuwi tegese anafora kang sipate nuduhake marang sesulih. Anafora
pronomina personal kuwi tegese anafora
kang sipate nuduhake sesulih purusa utawa wong. Luwih cethane yen anafora mung
nuduhake perangan sing manggon ing sisih
kiwa. Ing anafora ngandharake ngenani sesulih utamane sesulih purusa, nanging
sing diandharake yaiku (a) pronomina utamapurusa akeh, (b) madyama purusa lan (c)
pratama purusa. Anafora kuwi kaya dene tembung sesulih kang dibaleni maneh
minangka frasa utawa tembung liya. Dene, pronomina personal yaiku tembung sing digawe
kanggo nyulihi wong utawa barang utawa prakara kang lagi dirembug supaya luwih
bisa cetha. Pronomina personal uga nduweni teges minangka tembung kang
digunakake kanggo nyulihi samubarang kang wis dingerteni supaya ora bola-bali
diomongake.
2. Titikane Anafora Pronomina Personal
Anafora pronomina
personal ing basa Jawa luwih nengenake pronomina personale amarga, anafora bisa
ngadeg yen ana pronominale. Titikane pronomina personal yaiku ing jinise pronomina
personal ana (1) pronomina personal kapisan utawa sesulih utamapurusa, (2)
pronomina personal kapindho utawa sesulih madyamapurusa, lan (3) pronomina
personal katelu utawa sesulih pratamapurusa bisa katitik saka cacahe yaiku ijen
lan akeh ana kang sipate inklusif, ekslusif lan ana sing netral. Pronomina
personal ing basa Jawa uga bisa nglungguhi kalungguhan tartamtu, kalungguhan
kang dinduweni tembung panggandheng beda karo tembung utama (kaya diandharake
dening Sudaryanto 1991:151).
3. Jinise Anafora Pronomina Personal
Pronomina personal kaperang dadi telu yaiku pronomina
personal kapisan utawa sesulih utamapurusa, pronomina personal kapindho utawa
madyamapurusa, lan pronomina personal katelu utawa pratamapurusa. Pronomina
personal kapisan lan pronomina personal kapindho kang ngandharake wong.
pronominal personal katelu ngandharake wong utawa samubarang apa wae. Referen
kang dituduh dening pronomina personal bisa owah-owah gumantung ing peranan
kang digawa dening pawongan kang ngomong. Wong kang lagi ngomong yaiku pronomina
personal kapisan. Yen personal kapisan wis ora ngomong genti dadi sing
ngrungokake iku diarani personal kapindho. Wong kang ora ana ing panggon kuwi
terus didadekake bahan omongan kuwi diarani personal katelu. Ing ngisor iki
bakal dijlentrehake ngenani pamerange tembung sesulih purusa.
a. Pronomina Personal Utama Purusa
Ing basa Jawa personal kapisan diarani utama purusa.
Tembung-tembung utama purusa digunakake kanggo nengenake neng awake dhewe.
Sajrone basa Indonesia, personal kapisan tunggal yaiku saya, aku, lan daku. Wujud tembung saya digunakake sajrone ujaran kang resmi. Wujud tembung saya bisa uga digunakake kanggo
sesambungan pandarbe lan dideleh ing mburine nomina kang dinduw eni kayata rumah saya, paman saya. Personal kapisan
aku, luwih kerep digunakake ing
situasi nonformal lan luwih condhong ing sesambungan keakraban antarane panutur
lan mitra tutur. Pronomina personal aku
nduweni variasi wujud {–ku, ku-}.
Dene pronomina personal aku umume
digunakake kanggo karya sastra.
Ing basa Jawa, pronomina personal kapisan yaiku
kategorisasi rujukan wong sing ngomong marang awake dhewe. Kanthi tembung liya
pronominal personal utama purusa ngrujuk ing pawongan kang lagi ngomong.
Pronomina utama purusa kaperang dadi loro, yaiku pronomina utama purusa ijen
lan akeh. Tuladha pronomina personal kapisan ijen: aku, kula, awakku, kene,
adalem, ulun, manira, abdi dalem, abdi dalem kawula lan ingsun. Wujud lan guna
utama purusa ijen beda karo wujud lan guna utama pususa akeh. Tuladhane pronomina
utama purusa akeh: kawula, kita (ditambah karo tembung kabeh utawa sedaya).
Wujud utama purusa akeh mujudake wujud sing sipate ekslusif tegese wujud
personal kasebut ngrujuk pamicara utawa panulis lan wong liya ing sakupenge,
naning ora ana wong liya ing sakupenge lawan wicara. Nanging ing pronomina
utama purusa iki ora bisa dianaforakake ing wujud pronomina utama purusa ijen
amarga personal kapisan ijen iki ngomongake awake dhewe uga wis cetha tanpa
dianaforakake. Banjur sing bisa dianaforakake yaiku pronomina utama purusa akeh
amarga ing kana ora ngomong dhewe nanging ana pawongan sing diajak guneman.
1) Pronomina Personal Ijen
Pronomina Personal ijen iki ora bisa dianaforakake amarga pawongan
sing ngomong kuwi, ngomong marang awake dhewe banjur wis cetha apa sing
diomongake lan wis cetha tanpa nggawe anafora. Tuladhane yaiku aku, kula,
awakku, adalem, kawula, ulun, manira, abdi dalem, abdi dalem kawula, ingsun.
Tembung kang wis disebutake digunakake dening wong sing ngomong sajrone
cecaturan, utawa luwih cethane wong kapisan. Kaya dene dhata ing ngisor iki.
(1) Aku percaya panguwasane Gusti kang
akarya jagad. (MP/JB.07 Minggu III Okt 2014: 23)
G : j
w l g
W : t.s
t.kh t.kr t.ar
K :
pndk tmdk pndhng pnrh
(2) Kula ditimbali Pak Gunar. (CS/ MP/ JB No. 06 Minggu II Oktober
2014 kc. 23)
G : j
w l
W : t.s
t.kr t.ar
K :
pndk tmdk pndhng
(3) Awakku dadi lemu. (CR/ I/ JB No. 23 Minggu I pebruari 2014 kc. 37)
G :
j w
W : t.s
t.kah
K : pndk tmdk
(4) Kawula ngestokaken dhawuh. (CW/ WP/ JB No. 16 Minggu III Des 2014
kc. 30)
Guna :
j w l
Wujud :
t.s f.kr
Kal : pndk
tmdk pnggnp
|
Jpndk
+ F.Kr + Pnggnp
|
2) Pronomina Personal Kapisan Akeh
Pronomina personal akeh ing basa Jawa bisa dianaforakake
amarga wong sing omongan iki ora ngomong dhewe nanging ana sing diajak omongan
utawa nduweni variasi anggone nuturake. Pronomina personal kapisan sing sipate akeh utawa kang nduweni makna
“jamak” yaiku kita. Mung wae ana frasa kang dianggo nuduhake jamak yaiku: kita kabeh, kene kabeh lan kula sedaya. Ing
kene dhatane ora bisa ditemokake ing majalah-majalah utawa buku-buku, mula ing
tuladha ngisor iki dhatane nggawe dhewe lan ora ana sumbere. Tuladhane yaiku kita lan kene
(ditambah karo tembung kabeh utawa sedaya). Kaya dene dhata ing ngisor iki:
(5) Aku lan Naila bakal
nggoleki buku, kita
teka ing toko buku jam 10 esuk.
Guna : j
w l j w k
Wujud : t.ar
f.kr t.ar
t.s kr t. k
Kal : pndk
tmdk pnggnp
pndk tmndk pnggnp
Tembung “kita” ing basa kuwi
ateges “kowe”, nanging saiki, jalaran kaprebawan basa Indonesia owah tegese
dadi “aku lan kowe ”. dhata ing ndhuwur bisa diarani anafora jalaran tembung kita nuduhake maneh marang tembung Aku lan Naila.
(5) Aku
lan kancaku padha nggarap pr, Kene
kabeh durung padha nggarap.
Guna : j
w l j w
Wujud : f.ar
f.kr f.ar t.s f.kr
Kal : pndk
tmdk pnggnp pndk tmndk
Tembung kene uga diarani kita. Tembung kene kabeh ateges aku lan dheweke. Tembung
kene utawa kita kalebu inti, dene tembung kabeh kalebu modifikator. Kekarone
ora bisa diilangi salah siji utawa di owahi
panggone, amarga bakal nuwuhake makna kang beda. Dhata ing ndhuwur nuduhake anane anafora yaiku anane
tembung kene kabeh kuwi mau nuduhake maneh marang tembung aku lan kancaku.
(6) Kula
lan warga bakal mbasmi para maling, Kita
sedaya kedah waspada.
Guna : j
w l
j w
Wujud : f.ar
f.kr f.ar f.ses f.kr
Kal : pndk
tmdk pnggnp pndk tmndk
Tembung kita sedaya tegese padha karo kene kabeh, mung wae tembung kita
sedaya nggunakake basa krama. Tembung
kita kalebu inti, dene tembung sedaya kalebu modifikator. Kekarone ora bisa
diilangi salah siji utawa di owahi
panggone, amarga bakal nuwuhake makna kang beda. Dhata ing ndhuwur nuduhake anane anafora yaiku anane
tembung kita sedaya kuwi mau nuduhake
maneh marang tembung kula lan warga.
|
Jpndk
+ F.Kr + Pnggnp+ F.Se + F.Kr
|
b. Pronomina Personal Madyama Purusa
Ing basa Jawa personal kapindho diarani madyama purusa.
Tembung-tembung madyama purusa digunakake kanggo nengenake marang wong kang
dijak ngomong. Pronomina personal kapindho yaiku kategorisasi rujukan pamicara
marang lawan wicara. Ing basa Indonesia personal kapindho ijen nduweni maneka
warna wujud, yaiku engkau, kamu, anda,
dikau, kau lan mu. Personal kapindho engkau,
kamu, lan mu-, bisa digunakake dening wong tuwa tumrap wong enom kang wis
dikenal apik, wong kang status sosiale luwih dhuwur, wong kang nduweni
sesambungan akrab tanpa nyawang status sosial lan umur.
Personal kapindho anda
dimaksudake kango netralake sesambungan. Saliyane kuwi personal kapindho anda uga digunakake sajrone sesambungan
kang ora pribadhi, saengga anda ora
diarahake ing siji wong, nanging pamicara ora pengin asikap formal utawa akrab.
Personal kapindho ing basa Indonesia uga nduweni wujud akeh utawa jamak yaiku
wujud kalian lan personal iki
ditambahi sekalian: anda sekalian, kamu sekalian.
Personal kapindho kang nduweni variasi wujud mung engkau lan kamu. Wujud kaiket iku masing-masing yaiku kau lan mu.
Banjur yen ing
Basa jawa, wujud pronomina madyama purusa iki bisa diperang dadi rong perangan
adhedhasar cacahe sing ngrungokake utawa melu omong-omongan, yaiku pronomina
madyama purusa ijen lan akeh. Tuladhane ijen yaiku: kowe, sampeyan, sliramu, panjenengan, lan tuladha madyama
purusa akeh yaiku: kowe kabeh, panjenengan sedaya, panjenengan sami.
1) Pronomina Personal Kapindho Ijen
Pronomina Personal Kapindho ijen iki yaiku kowe, awakmu, sampeyan, sliramu, panjenengan,
panjenengan dalem, nandalem, sira, pakenira, pukulun, pakenira, paduka,
jengandika. Wujud personal iki biasane digunakake kanggo (1) wong tuwa marang
wong enom sing wis dikenal apik lan suwi, (2) wong kang nduweni status luwih
dhuwur kanggo nyapa lawan wicara sing statuse luwih endhek,lan (3) wong sing
nduweni sesambungan raket, tanpa nyawang umur utawa status sosial (Purwo, 1984:
23). Kaya dene Dhata ing ngisor iki.
(7) Ana kok lagi mulih, kowe mau
menyang ngendi?
Guna : j
w j w
Wujud : t.ar
f.kr t.ar f.kr
Kal : pndk
tmdk pndk tmndk
Tembung kowe
digunakake kanggo nuduhake pawongan kang ngrungokake omongan utawa wong
kapindho. Dhata ing
ndhuwur nuduhake anane anafora yaiku anane tembung kowe kuwi mau nuduhake maneh marang tembung Ana.
(8) Fatma iki ana melon, awakmu
gelem ta?
Guna : j
w j w
Wujud : t.ar
f.kr t.ar f.kr
Kal : pndk
tmdk pndk tmndk
Tembung awakmu
luwih digunakake kanggo pawongan kang ora sepira kenal utawa wong liya, supaya
nuduhake rasa kurmat utawa ngregani pawongan kang dijak omongan. Dhata ing ndhuwur nuduhake anane anafora yaiku anane
tembung awakmu kuwi mau nuduhake
maneh marang tembung Fatma.
(9) Mas
tega karo aku, Sampeyan bisa tak lapurake
ing pengadilan.
Guna :
j w l
j w k
Wujud : t.ar t.kr
t.s t.ar f.kr t.k
Kal : pndk tmdk pnggnp pndk tmndk pnggnp
Tembung sampeyan
digunakake kanggo nuduhake pawongan kang ngrungokake omongan utawa wong
kapindho. Dhata ing
ndhuwur nuduhake anane anafora yaiku anane tembung sampeyan kuwi mau nuduhake maneh marang tembung mas.
(10) Nimas pancen becik lakumu,
sliramu
bakal tak dadikake garwaku.
Guna : j
w l
j w l
Wujud : t.ar
f.kr t.ar t.s kr f.k
Kal : pndk
tmdk pnggnp pndk
tmndk pnggnp
Tembung sliramu kadhangkala uga
dianggo kanggo purusa kaloro, nanging becike kanggo purusa kaloro ora nganggo
tembung sliramu. Dhata ing ndhuwur nuduhake anane anafora yaiku anane tembung sliramu kuwi mau nuduhake maneh marang
tembung Nimas.
(11) Bapak
menawi sampun dhahar, panjenengan diutus
ngeterake Ibu.
Guna : j
w l j w l
Wujud : t.ar f.kr
t.kr t.s f. kr t.ar
Kal : pndk
tmdk pnggnp pndk tmndk pnggnp
Tembung panjenengan
digunakake kanggo ngurmati wong sing luwih tuwa lan wujud krama inggile saka
kowe. Dhata ing ndhuwur nuduhake anane
anafora yaiku anane tembung panjenengan
kuwi mau nuduhake maneh marang tembung bapak.
|
Jpndk
+ F.Kr + Pnggnp + T.ses + F.Kr + Pnggnp
|
2) Pronomina Madyama Purusa Akeh
Pronomina madyama purusa akeh yaiku saka wujud ijen
banjur ditambahi tembung kabeh, sedaya, sami kayata kowe kabeh, panjenengan
sedaya, panjenengan sami. Dhata pronomina madyama purusa angel digoleki ing
buku utawa majalah, mula dhata ing ngisor iki ora ana sumbere. Tuladhane kaya
dhata ing ngisor iki.
(12) Ana, Fatma lan Diah wis
nglakoni tumindak luput. Kowe kabeh kudu diukum.
Guna : j w l j w
Wujud :
f.ar f.kr t.ar f.ses f.kr
Kal : pndk tmdk pnggnp pndk tmndk
Tembung kowe kabeh tegese padha karo kowe. Tembung kowe
kalebu inti, dene tembung kabeh kalebu
modifikator. Tembung kabeh nduweni teges minangka cacahe kowe. Kekarone ora bisa diilangi salah siji utawa
di owahi panggone, amarga bakal nuwuhake
teges kang beda. Dhata ing ndhuwur nuduhake anane anafora yaiku anane
tembung kowe kabeh kuwi mau nuduhake
maneh marang tembung Ana, Fatma, lan Diah.
(13) Pak RT, RW lan Carik angsal
serat ulem. Panjenengan sedaya kedah rawuh.
Guna : j w l j w l
Wujud :
f.ar kr
t.ar f.ses f.kr
Kal : pndk tmdk pnggnp pndk tmndk
Tembung panjengan sedaya tegese padha karo kowe,
mung wae nggunakake basa krama lan gunane kanggo rasa urmat marang
wong sing luwih tuwa. Tembung panjengan kalebu inti, dene tembung sedaya kalebu
modifikator. Tembung sedaya nduweni teges minangka cacahe panjenengan. Kekarone
ora bisa diilangi salah siji utawa di
owahi panggone, amarga bakal nuwuhake teges kang beda. Dhata ing
ndhuwur nuduhake anane anafora yaiku anane tembung panjengan
sedaya kuwi mau nuduhake maneh marang tembung pak RT, RW lan Carik.
(14) Pak Kyai lan pak moden diaturi
kenduren. Panjengan sami samenika diaturi ndonga.
Guna : j w l j w l
Wujud : f.ar t.kr
t.ar f.ses f.kr
Kal : pndk tmdk pnggnp pndk tmndk
Tembung panjengan sami tegese padha karo kowe, mung wae nggunakake basa krama alus lan gunane kanggo rasa urmat
marang wong sing luwih tuwa. Tembung panjenengan kalebu inti, dene tembung sami kalebu
modifikator. Tembung sami nduweni teges minangka cacahe panjenengan. Kekarone
ora bisa diilangi salah siji utawa di
owahi panggone, amarga bakal nuwuhake teges kang beda. Dhata ing
ndhuwur nuduhake anane anafora yaiku anane tembung panjenengan sami kuwi mau nuduhake maneh marang tembung pak Kyai lan pak Moden.
|
Jpndk
+ F.Kr + Pnggnp + F.Ses + F.Kr
|
c. Pronomina Pratama Purusa
Ing basa Indonesia personal katelu ijen kawujud ia, dia, -nya lan beliau.
Tembung-tembung pratama purusa digunakake kanggo nengenake marang wong utawa
samubarang kang dadi bahan parembugan. Sajrone posisi minangka subyek, utawa
ing ngarep verba, ia lan dia
padha-padha bisa digunakake. Nanging yen kalungguhane minangka obyek, utawa
manggon ing tengen saka kang diterangake. Mung wujud dia lan nya kang bisa
digunakeke. Personal katelu tunggal utawa ijen beliau digunakake kanggo ngandharake rasa kurmat, yaiku digunakake
dening wong kang dadi bahan parembugan. Saka kapapat personal kasebut mung dia, nya lan beliau kang bisa digunakake
kanggo ngandharake apa kang dinduweni.
Ing basa indonesia personal katelu akeh utawa jamak yaiku
mereka. Umume mereka mung digunakake kanggo manungsa. Samubarang utawa konsep
kang jamak utawa akeh diandharake kanthi cara liya umpamane kanthi ngulang
nomina kasebut. Sajrone carita fiksi kang nggunakake gaya fiksi, tembung mereka kadhang-kadhang uga digunakake
kanggo nengenake ing kewan utawa samubarang kang dianggep nduweni nyawa.
Tembung mereka ora nduweni variasi wujud saengga sajrone posisi apa wae mung
wujud iku kang digunakake, umpamane usul
mereka, rumah mereka.
Banjur ing basa Jawa wujud pronomina personal katelu
mujudake kategorisasi rujukan pamicara marang wong kang ana ing njaba tindak
komunikasi utawa ora ana ing njero pacaturan. Kanthi tembung liya wujud
pronominal personal katelu ngrujuk wong sing ora ana ing pihak pamicara utawa
lawan wicara. Pronomina personal katelu ing basa Jawa wujude mung ana siji
yaiku tembung kang wis digunakake ing masyarakat, tuladhane dheweke,
piyambakipun, lan panjenenganipun. Kaya dene dhata ing ngisor iki.
(15)
Ana tuku sapu ing
toko, Dheweke lali ora nggawa dhuwit.
Guna : j w
l k j w l
Wujud : T.ar
t.kr t.k t.s F.kr T.ar
Kal : pndk
tmdk pnggnp pndk tmndk pnggnp
Dhata ing ndhuwur nuduhake anane anafora yaiku anane tembung dheweke kuwi mau nuduhake maneh marang
tembung Ana.
(16)
Pak Sur sampun dhahar,
Piyambakipun
dhahar sega goreng.
Guna : j w j w l
Wujud : t.ar f.kr t.s t.kr f.ar
Kal : pndk
tmdk pndk tmndk pnggnp
Dhata ing ndhuwur nuduhake anane anafora yaiku anane tembung piyambakipun kuwi mau nuduhake maneh
marang tembung pak Sur.
(17)
Bu Puah mandhap saking
bis, Panjenganipun saking pundi?
Guna : j w l j w
Wujud : t.ar t.kr t.kah t.ses
f.kr
Kal : pndk
tmdk pnggnp pndk tmndk pnggnp
Dhata ing ndhuwur nuduhake anane anafora yaiku anane tembung panjenenganipun kuwi mau nuduhake maneh
marang tembung bu Puah.
|
Jpndk
+ F.Kr + Pnggnp + T.Ses + F.Kr
|
d. Pronomina Personal Kang Mratelakake Ndarbeni
Pronomina personal kang mratelakake ndarbeni bisa
dilebokake ing pronomina personal, amarga bisa digunakake kanggo nyulihi
personal utawa purusa utawa barang sajrone ukara. Pronomina personal kang
mratelekake ndarbeni kuwi ditengeri karo anane panambang {-ku}, {-mu}, {-e}
adhedhasar wong kapisan, kapindho lan katelu. Dadi panambang {-ku}, {-mu}, {-e}
ngandharake yen sing nduweni barang utawa apa wae kuwi aku, kowe, lan wong
katelu utawa dheweke. Aku dadi {-ku}, kowe dadi {-mu}, lan dheweke utawa wong
katelu dadi {-e}, yen jenenge wong tetep tuladhane Dika tetep dadi Dika. Kajaba
{-e} bisa dadi tembung kang mratelekake ndarbeni, bisa mratelekake uga gawe
tembung aran, agawe manising tembung dadi ora ngowahake teges lan minangka gawe
tembung katrangan.
1) Wong Kapisan Sing Ndarbeni
Wong kapisan sing ndarbeni bisa ditengeri karo panambang {–ku}
bisa ndhapuk sawijining tembung dadi tembung aran. Panulise panambang iki
tetep kesambung. Tembung kang kadhapuk panambang {–ku} nduweni makna
gramatikal “duweku”. Tuladhane kaya ing bagan
ngisor iki.
Bagan
1
Panambang
{-ku}
sapi + -ku sapiku
pari + -ku pariku
Panambang
–ku gulu + -ku guluku
meja + -ku mejaku
sikil + -ku sikilku
Pangetrape
ing ukara:
(18) Sapiku bengah wae.
Tegese tembung sapiku ing
ukara iki yaiku sapi kuwi duweku.
(19) Pariku durung buntas.
Tegese tembung pariku ing
ukara iki yaiku pari kuwi duweku.
(20) Guluku wingi tengo.
Tegese tembung guluku ing
ukara iki yaiku gulu duweku.
(21) Mejaku disilih Yatmi.
Tegese tembung mejaku ing
ukara iki yaiku meja kuwi duweku.
(22) Sikilku rasane linu.
Tegese tembung sikilku ing
ukara iki yaiku sing nduwe sikil aku
2) Wong Kapindho Sing Ndarbeni
Wong kapindho sing ndarbeni bisa ditengeri karo anane panambang
{–mu} bisa ndhapuk sawijining tembung dadi tembung aran. Panulise
panambang iki tetep kesambung. Tembung kang kadhapuk panambang {–mu} nduweni
makna gramatikal “duwemu”. Tuladhane
kaya bagan ing ngisor iki.
Bagan
2
Panambang
{-mu}
sapi + -mu sapimu
pari + -mu parimu
Panambang
–mu gulu + -mu gulumu
meja + -mu mejamu
sikil + -mu sikilmu
Pangetrape
ing ukara :
(23) Sapimu njaluk dicombor.
Tegese tembung sapimu ing
ukara iki yaiku sapi kuwi duwekmu.
(24) Parimu njaluk dirabuk.
Tegese tembung parimu ing
ukara iki yaiku pari kuwi duwekmu.
(25) Gulumu dawa kaya jerapah.
Tegese tembung gulumu ing
ukara iki yaiku gulu kuwi duwekmu.
(26) Mejamu wis katon elek.
Tegese tembung mejamu ing
ukara iki yaiku meja kuwi duwekmu.
(27) Sikilmu kok aboh gedhi.
Tegese tembung sikilmu ing
ukara iki yaiku sikil kuwi duwekmu
3) Wong Katelu Sing Ndarbeni
Wong katelu sing ndarbeni bisa ditengeri karo anane panambang
{–e} bisa ndhapuk sawijining tembung dadi tembung aran. Yen ing basa
krama panambang iki malih dadi {–ipun}, panulise panambang iki tetep
kesambung. Tembung kang kadhapuk panambang {–e} nduweni makna
gramatikal “duweke”. Panambang {-e}
dilironi {-ne} yen wandane kang pungkasan menga. Tuladhane kaya bagan ing
ngisor iki.
Bagan 3
Panambang {-e}
sapi + -e sapine
pari + -e parine
Panambang
–e gulu + -e gulune
meja + -e mejane
sikil + -e sikile
Pangetrape
ing ukara :
(28) Sapine Narto dipakani suket pirang-pirang
tomblok.
Tegese tembung sapine ing
ukara iki yaiku sapi duweke Narto.
(29) Parine Waridi wis padha jebul.
Tegese tembung parine ing
ukara iki yaiku pari duweke Waridi.
(30) Gulune Mitra krasa lara.
Tegese tembung parine ing
ukara iki yaiku pari duweke Mitra.
(31) Mejane Bu Hastuti anyar.
Tegese tembung mejane ing
ukara iki yaiku meja duweke Bu Hastuti.
(32) Sikile meja kuwi ceklek.
Tegese tembung sikile ing
ukara iki yaiku sikil duweke meja.
Katrangan: J = Jejer
W = Wasesa
L = Lesan
F.ar = Frasa Aran
T.ar = Tembung Aran
F.Ses = Frase Sesulih
F.kr = Frase Kriya
T.Kr = Tembung kriya
T.Kah = Tembung Kahanan
Pndk = Panindak
Tmdk = Tumindak
Pnggnp = Pangganep
C. Panutup
Bisa didudut yen anafora yaiku materi struktur kanggo
nggunakake tembung sesulih lan istilah linguistik kang dibaleni maneh minangka
frasa utawa tembung liya. Anafora yaiku nuduhake maneh marang samubarang kang
wis disebutake sadurunge sajrone wacana kanthi cara mbaleni utawa subtitusi.
Anafora pronominal kuwi tegese anafora kang nyetakake ngenani sesulih, banjur
anafora pronominal personal kuwi anafora kang nyetakake sesulih purusa utawa
wong. Tuladhane tembung sing bisa digawe anafora yaiku ana anafora kang awujud
sesulih purusa, panuduh lan pandarbe kayata dheweke, kowe minangka sesulih
purusa. Luwih cethane yen anafora mung nuduhake ing titik tolak kang ana ing
sisih kiwa. Ing anafora ngandharake ngenani pronominal, utamane pronominal
personal,nanging sing diandharake yaiku pronominal personal kapisan sing wujud
akeh utawa jamak, banjur pronominal
personal wong kapindho, lan pronominal personal katelu. Pronominal personal
kang mratelakake ndarbeni bisa dilebokake ing pronominal personal, amarga bisa
digunakake kanggo nyulihi personal utawa purusa utawa baranng sajrone ukara.
Pronominal personal kang mratelekake ndarbeni kuwi ditengeri karo panambang
{-ku}, {-mu}, {-e} adhedhasar wong kapisan, kapindho lan katelu.
Kapustakan
Kridalaksana,
Harimurti. 1993. Kamus Linguistik
.Edhisi ketiga. Jakarta: PT Gramedia Pustaka Utama
Purnomo, Al
Aris. 2014. Mburu Pusaka. Surabaya: Jaya
Baya Edhisi 06-28 Oktober- Maret
Purwo,
Bambang Kaswanti. Deiksis dalam Bahasa
Indonesia. Cetakan Pertama 1984.
Jakarta:
PN Balai Pustaka
S, Sastrasoepadma. 1958. Paramasastra
Djawa.Jogyakarta: Soejadi
Sasangka,
Sry Satriya Tjatur Wisnu. 2011. Paramasastra Gagrag Anyar Basa Jawa. Jakarta:
Yayasan Paramalingua
Setiyanto, Arya Bimo. 2007. Paramasastra Bahasa Jawa. Yogyakarta:
Panji Pustaka
Setyorini, Novia Rakhmatin. 2013. Tembung Sesulih Ing Basa Jawa dhialeg
surabaya sub-
dhialeg
Mojokerto.
Program Sarjana. Universitas Negeri Surabaya. Surabaya.
Sudaryanto lan Pranowo. 2001. Kamus Pepak Basa Jawa. Yogyakarta: Badan Pekeja
Kongres Basa Jawa.
Ullmannhen, Stephen. 2012. Pengantar Semantik. Edisi ke 4.
Diterjemahake dening:
Sumarsono. Yogyakarta: Pustaka
Pelajar.
Wedhawati. 2005. Tata Bahasa Jawa Mutakhir. Yogyakarta:
Balai Bahasa
0 comments:
Post a Comment